Bir kişinin kendi davranış veya görünümüne, diğer insanların gerçekte olduğundan daha fazla dikkat ettiğini sanmasına “spot ışığı etkisi” deniyor. Kişi, özellikle de rezil olduğunu düşündüğü bir durumda dünyanın merkezinde olduğu, herkesin ona kınayan gözlerle baktığı gibi bir yanılgıya düşüyor ve gereğinden fazla endişeleniyor.
Cornell Üniversitesi’nde birkaç yıl önce yapılan bir araştırmada 109 gönüllü öğrencinin bulunduğu bir ortama, üzerinde o dönem çok sevilmeyen Amerikalı müzisyen Barry Manilow’un fotoğrafının bulunduğu bir tişörtle başka öğrenciler de gönderildi ve aldıkları tepkiler ölçüldü. Bu öğrenciler içeride bir süre dolaşıp salondan çıktıklarında, insanların en az yarısının üzerlerindeki tişörtü fark ettiğini ve hakkında yorum yaptığını söylediler.
Oysa, kalabalığın çeyreği bile bu kişilere ve giydikleri tişörtlere ilgi göstermemişti. Tekrarlanan araştırma sonuçları, kişilerin gerçekte olduklarından yaklaşık 6 kat daha fazla dikkat çektiklerini düşündüklerini ortaya koydu.
Wake Forest Üniversitesi profesörlerinden Mark Leary, konunun diğer boyutuna da dikkat çekti. Yani, sosyal açıdan davranışlarımızın doğuracağı tepkileri hiç kafaya takmamaktansa, spot ışığı etkisi ile en azından onlara dikkat edecek kadar düşünmenin faydalı olabileceğini söyledi.
Bu etkiye fazla kapılmanın kişiyi kısıtladığını vurgulasa da, insanların hakkımızda ne düşüneceği kaygısını duymanın, bunu hiç düşünmeden davranmaktan iyi olabileceğini çünkü iyi bir iş, aile ve sosyal hayat kurma konularında, ortaya çıkması muhtemel olumsuz durumları azaltmaya yardımcı olabileceğini belirtti.
Ancak yine de, özellikle kalabalık ve sosyal ortamlarda ortaya çıkan bu kaygının aslında oldukça yersiz olduğu konusunda uzmanların hemfikir olduğu görüldü. Çünkü diğer insanların bizi büyük bir mercek altında incelemediği ve yargılamadığı, psikologlar tarafından yapılan bunun gibi pek çok araştırma ile kanıtlandı.
Williams College’da görev yapan psikolog Kenneth Savitsky şöyle diyor: “Bir hata yaptığınızda yaşadığınız anlık utançtan tamamen kurtulamazsınız ama ne kadar abartıyor olabileceğinizi hatırlamak faydalı olacaktır.”
Hazırlayan:
Psk. Melis Sağlam
Kaynakça:
https://www.verywellmind.com/what-is-the-spotlight-effect-3024470
https://www.healthline.com/health/mental-health/spotlight-effect#illusion-of-transparency
