Gözünüzün önünde acil duruma tanık olsaydınız hemen mağdurun yardımına koşar mıydınız? Birçoğumuz düşünmeden direkt ‘evet’ yanıtını verebiliriz. Ama araştırmalar tanık kişi sayısının yardım etmeyle ters orantı olduğunu kanıtlıyor. Yani tanık sayısı arttıkça yardım etme olasılığı daha da düşüyor.
28 yaşındaki Genovese işten eve dönüyordu. Apartmanın girişine yaklaşırken Winston Moseley olarak tanımlanan bir adam tarafından saldırıya uğradı ve bıçaklandı. Genovese'nin tekrar tekrar yardım çağrılarına rağmen, yakındaki apartmanda onun çığlıklarını duyan düzinelerce insandan hiçbiri olayı bildirmek için polisi aramadı. Ambulansa ve polise çok geç haber verildiği için genç kadın maalesef cinayete kurban gitti. Peki etrafta bu kadar çok insanın tanık olmasına rağmen neden hiç kimse müdahale etmedi?
Psikoloji biliminde bu duruma ‘seyirci etkisi’ adı veriliyor ve seyirci etkisine katkıda bulunan iki ana faktör vardır. İlk olarak, diğer insanların varlığı bir sorumluluk dağılımı yaratır. Başka tanıklar da olduğu için, bireyler harekete geçmek için fazla baskı hissetmezler. Harekete geçme sorumluluğunun, orada bulunanların tümü arasında paylaşıldığı düşünülmektedir.
İkinci neden, doğru ve sosyal olarak kabul edilebilir şekillerde davranma ihtiyacıdır. Diğer gözlemciler tepki göstermediğinde, bireyler bunu genellikle bir yanıtın gerekli olmadığı veya uygun olmadığının bir işareti olarak alırlar.
Araştırmacılar, durumun belirsiz olması durumunda izleyicilerin müdahale etme olasılığının daha düşük olduğunu bulmuşlardır. Kitty Genovese davasında, 38 tanığın çoğu, bir "sevgilinin kavgasına" tanık olduklarına inandıklarını ve genç kadının gerçekten öldürüldüğünün farkında olmadıklarını bildirdi.
Bir kriz genellikle kaotiktir ve durum her zaman kesin değildir. İzleyiciler tam olarak ne olduğunu merak edebilirler. Böyle anlarda, insanlar neyin uygun olduğunu belirlemek için genellikle gruptaki diğer kişilere bakarlar. Kimsenin tepki vermediğini gördüklerinde, belki de herhangi bir eyleme gerek olmadığına dair bir sinyal gönderir.
Peki ya yardıma ihtiyacı olan kişi sizseniz? İnsanlara yardım etmeye nasıl ikna edersiniz? Sıklıkla önerilen bir taktik, bir kişiyi kalabalıktan ayırmaktır. Göz teması kurun ve o kişiden özellikle yardım isteyin. Örneğin, Hey beyaz tişörtlü adam bana yardım et! Gibi. İsteğinizi kişiselleştirerek, insanların sizi geri çevirmesi çok daha zor hale gelir.
Psk. Berfin Gurbet Mutlu
Kaynakça
Hall, E. J. (2003). The bystander effect. Health physics, 85(1), 31-35.
Fischer, P., Krueger, J. I., Greitemeyer, T., Vogrincic, C., Kastenmüller, A., Frey, D., ... & Kainbacher, M. (2011). The bystander-effect: a meta-analytic review on bystander intervention in dangerous and non-dangerous emergencies. Psychological bulletin, 137(4), 517.
